Kadınların iş hayatına daha çok entegre olmaları ile birlikte kendilerine sosyal güvenlik alanında pozitif ayrıcalıkların tanınması uygulamaları da artmış bulunmaktadır. Toplumun yarısını oluşturan kadınların daha çok üretim ve hizmet sektörlerinde yer almasının ekonomi açısından önemi tartışmasız olduğu kadar, aynı zamanda ailenin korunması bakımından da çalışan kadınlarımıza ilave haklar tanınması bir o kadar da önemlidir. Son dönemde bu gerçeklikten hareketle pek çok yeni düzenlemeler sağlanmıştır.
Doğum izni ve doğum parası ise, çalışan anne adaylarının en çok merak ettiği konulardan bir tanesidir. Bizlerde Happy Mom Ailesi olarak, sizler için bu iki başlığı ayrıntılı bir biçimde açıkladık.
Doğum İzni Nedir?
Doğum izni, hamile olan ya da yeni doğum yapmış olan çalışan annelere tanınmış bir haktır. SGK bağlı çalışanları konu alan (4A) ya da Emekli Sandığı (4C) çalışanlarını kapsayan kadınlar için devlet yasal izin sürelerini belirlemiştir. Doğum öncesi kullanılan hamilelik izni ve doğum sonrası izin olmak üzere iki bölümden oluşur.
Doğum İzni Süresi
Doğum izni, doğum öncesi 8 hafta ve doğum sonrası 8 hafta olmak üzere toplamda 16 haftadan oluşmaktadır. Bu doğrultuda doğum izni süresi hesabında gebelik 40 hafta olarak ele alındığından kadın işçi gebeliğinin 32. haftasını tamamlaması itibariyle doğum iznine ayrılabilmektedir. Anne adayının ikiz, üçüz gibi çoğul gebelik hallerinde ise doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye ek 2 hafta eklenerek toplamda doğum öncesi doğum izni 10 haftaya uzamaktadır. Böylelikle çoğul gebeliklerde doğum izni toplamda 18 hafta olarak kullanılabilmektedir.
Doğum İzninin Hepsi Doğum Sonrası Kullanılır mı?
Sağlık durumu elverişli olduğu takdirde, doktorun onaylı sağlık raporu ile kadın işçinin talebi üzerine kadın işçi doğumdan önceki üç haftaya kadar yani gebelikte 37. haftaya kadar işyerinde çalışabilmektedir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası izin sürelerine eklenmektedir. Aynı zamanda doğuma 3 hafta kala yani gebeliğin 37. haftasında kadın işçinin doğum iznine çıkarılmasının yasal bir zorunluluk olduğunu vurgulamak isteriz. Bu durum kadın işçilere doğum sonrası izin sürelerini 13 haftaya kadar artırma olanağı sağlamaktadır.
Ücretli İzin Sonrası Ücretsiz İzin
Yasal ücretli doğum izni sonrasında kadın işçinin talebi üzerine uygulanacak ücretsiz izin uygulamasında iki seçenek bulunmaktadır.
1. Seçenek: Çocuğun hayatta olması koşuluyla kadın işçinin ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin isteği doğrultusunda 16 haftalık yasal ücretli doğum izin süresinin bitmesinin ardından;
- Birinci doğum için 60 gün
- İkinci doğum için 120 gün
- Sonraki doğumlarda ise 180 günlük süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanım hakkı tanınmaktadır.
- Çoğul doğum hallerinde ise bu sürelere 30’ar gün eklenmektedir.
2. Seçenek: Kadın işçinin ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birinin veya evlat edinen kişinin isteği doğrultusunda 16 haftalık yasal ücretli doğum izin süresinin bitmesinin ardından 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı bulunmaktadır. Ayrıca bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmamaktadır.
Yukarıda belirtilen ve ilgili yönetmelikte “veya” ifadesi ile yer alan iki farklı ücretsiz izin uygulaması aynı anda kullanılamayacağından seçim hakkı kadın işçiye bırakılmaktadır. Söz konusu iki izin uygulaması da kendiliğinden verilmesi gereken bir izin niteliğinde olmayıp kadın işçinin talebine bağlı olduğunun altını çizmek gerekmektedir.
Doğum İzni Çalışma Süresine Ekleniyor mu?
Doğum izni sürelerinin çalışma süresine dahil edilip edilmeyeceği konusu ile ilgili İş Kanunu’nda oldukça açık ve net ifadeler bulunmaktadır. Kadın işçinin doğum öncesi ve doğum sonrası yasal ücretli doğum izninde olduğu süreler (tekil gebeliklerde 16 hafta, çoğul gebeliklerde 18 hafta) yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışmış sayılmakta ve çalışma süresine dahil edilmektedir. Buna ek olarak belirtmek gerekir ki doğum sonrası kadın işçinin talebi üzerine kullanılmış olan ücretsiz izin süreleri çalışma süresinden sayılmamaktadır.
Doğum Borçlanması Nedir?
Doğum borçlanması 01.10.2008 tarihlinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Yasal ile ilk defa düzenlenmiştir. İlk şeklinde 2008 yılı Ekim ayı ile 10/9/2014 tarihleri arasında yapılan müracaatlarda kadın sigortalıların ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladıkları tarihten sonra iki defaya mahsus olmak üzere, her doğum için doğum tarihinden itibaren iki yıllık süreleri, bu sürede adlarına prim ödenmemiş olması ve çocuklarının yaşaması şartıyla borçlandırılmakta idi. Bu ilk şeklinde sadece SSK’lı anneler için bu hak tanınmış idi.
11.09.2014 tarihli RG’de yayımlanan 6552 sayılı torba yasa ile; doğum borçlanması hakkı 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamındaki sigortalı kadınlara şeklinde genişletilmiş, ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri kapsama dahil edilmiş, en çok iki çocuğa tanınan borçlanma hakkı da üçe çıkartılmıştır. Bu sayede SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı mensubu bütün kadın sigortalılar doğum borçlanması hakkı elde etmişlerdir. Ancak ilk sigortalılıktan önceki doğumlara borçlanma hakkı yine tanınmamıştır.
Babalık İzni Süresi
Babalık izni, erkek işçiler veya erkek memurlar için eşinin doğum yapması ile başlamaktadır. Babalık izni, doğum öncesinde kullanılamamaktadır. Özel sektör çalışanı olan babalar için babalık izni 5 gün olarak belirlenmiş olup devlet memuru olan babalar için ise babalık izni 10 gündür. Bu izinler her iki sigortalı tipi için de mazeret izni statüsünde olup yıllık izin hesabında dikkate alınmamaktadır.
Doğum Parası Nedir?
SSK’lı çalışan hamil kadınlar, doğum izni döneminde iş görmezlik parası alırlar. Şartlardan biri ise, bu ödeneği alabilmek için en az 90 gün sigorta primi ödenmesi gerektiğidir. Doğum izni öncesinde işten ayrılma halinde doğum parasının alınması söz konusu olamaz.
Doğum sonrasında ödeneğin alınabilmesi için doğumun gerçekleşmesi ve doğan bebeğin sağ olması gerekir.
Doğum Parası Nasıl Hesaplanır?
Bu hesaplama SSK’lı anne adayının aldığı brüt ücret üzerinden yapılır. Kısacası anne adayının doğumdan önce son 3 ay içerisinde yatan brüt ücrete göre yapılan hesaplamada, doğum parası alacak annenin günlük brüt ücretinin 3’te ikisi ödenir.
Doğum sonrası anneye verilen bu ödeme çalışılan kurum tarafından değil, SGK tarafından yapılır. Her yıl oranı değişen doğum rapor parası, çalışan annenin yatan brüt ücretine göre değişiklik gösterir.
Aynı zamanda analık iş göremezlik ödeneği de diye anılan doğum parası hesabını bir örnek üzerinden yapalım ve ”doğum parası ne kadar alırım?” sorusuna cevap vermiş olalım. 2022 yılı için aylık brüt ücreti 15.000 TL olan çalışanımızın doğum izin parasını hesaplayalım. Bu örnekle aynı zamanda brüt ücrete göre örnek bir doğum parası hesaplama yapmış olacağız.
2023 yılı ücretli bir çalışanın alacağı doğum rapor parasını hesaplayalım. 2023 yılı için brüt ücreti 15.000 TL olan ücretlimizin geriye dönük 12 aylık toplam brüt ücreti de 180.000 TL olsun.
- 180.000 / 360 (ödenen prim gün sayısı) = 500 TL günlük ücret
- 500 x 112 =56.000 TL
- Doğum izin parası 56.000 TL’ nın 2/3’ü alınır,
- 56.000 / 3 x 2= 37.333,3 TL doğum parası alır.
2023 yılı için Doğum parası alırken üst sınır asgari ücretin 6,5 katıdır. Yani 2023 yılı günlük ücret en fazla 2168 TL olarak hesaplanır. Bu ücret yine gün sayısı ile çarpılıp üçte ikisi alınır ve doğum parası hesaplanmış olur.
Süt Parası
Emzirme ödeneğine hak kazanan sigortalılardan sigortalılığı sona erenlerin, bu tarihten başlamak üzere 300 gün içinde çocukları doğarsa, sigortalı kadın veya eşi analık sigortasından yararlanacak erkek, doğum tarihinden önceki 15 ay içinde en az 120 gün prim ödenmiş olması şartıyla emzirme ödeneğinden yararlandırılır.
Emzirme ödeneği her bir çocuk için doğum anında yaşaması şartıyla (canlı doğum) doğum tarihinde geçerli olan ve Kurum Yönetim Kurulunca belirlenerek Bakanlık Makamınca onaylanan tarife üzerinden verilir. 2020 yılı için bu rakam 202,00 TL, 2021 yılı için 232,00 TL, 2022 yılı için 316 TL ve 2023 yılı için 520,00 TL olarak belirlenmiştir.
Emzirme ödeneğinin talep edilmesinde hak düşürücü süre, hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıldır.
Emzirme ödeneğine hak kazanan sigortalıların ödeneklerini almaları için Kuruma talep dilekçesi verme şartı kaldırılmıştır. Emzirme ödeneği, sistemde görülen emzirme ödeneği raporuna istinaden otomatik olarak ödenmektedir.
